Umowy majątkowe małżeńskie

Ustawowy małżeński ustrój majątkowy

Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich za środki pochodzące z majątku wspólnego. Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

Umowy majątkowe małżeńskie

Umowa majątkowa małżeńska (potocznie zwaną intercyzą) to umowa pomiędzy małżonkami, której celem jest odmienne niż ustawowe uregulowanie stosunków majątkowych małżeńskich.

Małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową:
- rozszerzyć,
- ograniczyć,
- ustanowić rozdzielność majątkową,
- ustanowić rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.
Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa.
Umowa majątkowa małżeńska może być zmieniona albo rozwiązana. W razie jej rozwiązania w czasie trwania małżeństwa, powstaje między małżonkami wspólność ustawowa, chyba że strony postanowiły inaczej.

Umowa rozdzielności majątkowej

Rozdzielność majątkowa to ustrój majątkowy wyłączający wspólność i powodujący, że od chwili podpisania umowy majątkowej każdy z małżonków zachowuje majątek nabyty przed zawarciem umowy, wspólność dotychczasowego majątku przekształca się we współwłasność ułamkową a udziały w tym dotychczasowym majątku wspólnym są co do zasady równe. Jednocześnie każdy z małżonków od chwili zawarcia umowy posiada tylko swój majątek osobisty a więc nabywa, zarządza i rozporządza całym swoim majątkiem samodzielnie. W ustroju tym nie występuje więc majątek wspólny, a jedynie dwa odrębne od siebie w sensie prawnym majątki małżonków.

Należy jednak pamiętać, że umowna majątkowa nie działa wstecz. Obowiązuje ona od chwili jej zawarcia  albo od późniejszego terminu oznaczonego w umowie. Rozdzielność nie jest zatem skuteczna co do wierzytelności powstałych przed zawarciem umowy. Natomiast w stosunku do wierzytelności powstałych po jej zawarciu jest skuteczna tylko wtedy, gdy wierzyciel wiedział o jej zawarciu i rodzaju umowy.

Umowa rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków

Istota tego ustroju majątkowego sprowadza się do dwóch elementów tj. rozdzielności majątkowej i wspólności dorobku rozumianej jako wzrost wartości majątku po zawarciu umowy majątkowej. Podpisując umowę o rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków małżonkowie wprowadzają w swoim małżeństwie rozdzielność majątkową, która aż do ustania małżeństwa niczym się nie różni od ustroju opisanego powyżej. Dopiero z chwilą ustania związku małżeńskiego małżonek, którego dorobek jest mniejszy, może żądać wyrównania dorobków przez zapłatę lub przeniesienie prawa. Należy jednak zwrócić uwagę, że nie następują żadne automatyczne przesunięcia majątkowe pomiędzy majątkami byłych małżonków. Małżonek, którego dorobek jest mniejszy nabywa jedynie uprawnienie o charakterze obligacyjnym, roszczenie o zapłatę lub przeniesienie prawa. Może ono zostać zaspokojone w drodze umowy, jeżeli pomiędzy stronami istniej porozumienie i zgoda, lub można dochodzić jego zaspokojenia na drodze sądowej.

Warto jedynie zwrócić uwagę, że małżonkowie mają wpływ na treść umowy majątkowej małżeńskiej i mogą decydować, jakie przedmioty majątkowe pomija się przy obliczaniu dorobków, a jakie bierze się pod uwagę.

Umowa ograniczająca wspólność majątkową 

Ograniczenie wspólności ustawowej polega na wyłączeniu z majątku wspólnego tylko niektórych jego składników. Przepisy nie zawierają ograniczeń dotyczących zakresu zwężenia wspólności. Małżonkowie mogą więc sami zadecydować, co chcieliby, aby było ich majątkiem wspólnym i jakie dochody mają wchodzić do tego majątku. Ten ustrój majątkowy może odpowiadać osobom prowadzącym działalność gospodarczą (można np. wyłączyć z majątku wspólnego dochody uzyskiwane z tej działalności i przedsiębiorca może wówczas swobodnie nimi dysponować), posiadającym duży majątek przedślubny (sam majątek oczywiście będzie stanowił majątek osobisty małżonka, ale dochody z tego majątku bez zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej już nie. Można je więc umownie wyłączyć ze wspólności majątkowej). 
  

Umowa rozszerzająca wspólność majątkową

Zawierając umowę rozszerzającą wspólność majątkową małżonkowie mogą postanowić, aby wspólnością majątkową małżeńską objęte były również pewne prawa, które ustawowo stanowią majątek osobisty każdego z małżonków.
Nie można jednak przez umowę majątkową małżeńską rozszerzyć wspólności na:
1) przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny,
2) prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,
3) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
4) wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,
5) niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.

Dokumenty i informacje potrzebne do przygotowania przez notariusza umowy majątkowej małżeńskiej (intercyzy):

1. przedmałżeńskiej: dane z dowodów osobistych oraz planowana data zawarcia związku małżeńskiego.
2. po zawarciu małżeństwa: dane z dowodów osobistych, odpis skrócony aktu małżeństwa.