Co może zrobić spadkobierca ?

Stosownie do treści art. 925 kodeksu cywilnego spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku (tj. z chwilą śmierci spadkodawcy), a więc ogólnie mówiąc z tą chwilą wstępuje w ogół praw i obowiązków zmarłego.
Nabycie spadku jest niezależne od woli i wiedzy uprawnionego (automatyczne) z tym, że w polskim prawie nabycie to przez pewien okres nie ma charakteru definitywnego. Spadkobierca ma bowiem prawo wyjawić swoją wolę odnośnie nabycia spadku i może:
• przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste),
• przyjąć spadek z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza),
• spadek odrzucić.

Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone przed sądem lub przed notariuszem w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania (w praktyce najczęściej od dnia otwarcia spadku tj. od dnia śmierci spadkodawcy).

Należy zaznaczyć, że ustawa wprawdzie przyznaje spadkobiercy możliwość złożenia oświadczenia co do nabycia określonego spadku, nie nakłada jednak na uprawnionego prawnego obowiązku złożenia takiego oświadczenia. Osoba powołana może więc milczeć, jednakże milczenie spadkobiercy prowadzi zawsze do nabycia spadku (zależnie od sytuacji prostego lub z dobrodziejstwem inwentarza), nawet wbrew jego woli.

Gdy spadkobiercą bowiem  jest osoba nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnych (np. małoletni) lub osoba, co do której istniej podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna, brak oświadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Ponadto, gdy jeden ze spadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, uważa się, że pozostali spadkobiercy, którzy nie złożyli w terminie żadnego oświadczenia, przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza. W pozostałym przypadkach, brak stosownego oświadczenia w tym przedmiocie powoduje proste nabycie spadku.
 

Skutki odrzucenia spadku

Odrzucenie spadku wyłącza spadkobiercę od dziedziczenia, tak jakby nie dożył chwili jego otwarcia. W takiej sytuacji przy dziedziczeniu ustawowym w miejsce spadkobiercy, który spadek odrzucił, wstępują jego zstępni (dzieci lub wnuki), a jeżeli zstępnych nie ma, spadek przechodzi na spadkobierców powołanych do dziedziczenia w dalszej kolejności.

W sytuacji, gdy spadek odrzucają rodzice małoletnich dzieci, aby nie nabyły one spadku, rodzice muszą złożyć oświadczenia o odrzuceniu spadku również w imieniu swoich dzieci. Mogą to uczynić po uzyskaniu stosownej zgody sądu rodzinnego.

Podkreślić również trzeba, że w polskim prawie nie można odrzucić spadku (co potocznie czasami określane jest jako zrzeczenie się spadku/dziedziczenia) na czyjąś korzyść tj. z jednoczesnym wskazaniem określonej osoby uprawnionej do nabycia spadku. Jeśli wolą spadkobiercy jest aby majątek spadkowy nabyła jakaś inna osoba w całości lub części, powinien on spadek nabyć a następnie w zależności od woli i okoliczności dokonać działu spadku, zbyć spadek lub rozporządzić poszczególnymi składnikami majątkowymi spadku.

Skutki przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oznacza, że odpowiedzialność spadkobiercy jest ograniczona kwotowo do wartości czynnej spadku, którą ustala się na podstawie spisu inwentarza. Niestety wbrew potocznym skojarzeniom, nie oznacza to, że wierzyciele będą mogli zaspokoić się tylko z tego, co wchodzi w skład spadku. Odpowiedzialność spadkobierców w przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza jest bowiem ograniczona kwotowo, ale odpowiadają oni całym swoim majątkiem zarówno nabytym w drodze spadkobrania jak i majątkiem osobistym.

Oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza zwykle składają osoby, które nie mają dostatecznej wiedzy na temat zadłużenia spadkodawcy lub ostatecznej wartości spadku.

Skutki prostego przyjęcia spadku

W razie prostego przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez żadnych ograniczeń kwotowych i z całego swego majątku. Nie ma więc znaczenia, czy majątek spadkowy wystarczyłby na zaspokojenie wierzycieli. W skrajnych przypadkach w skład spadku mogą wchodzić same długi a nabycie spadku wprost (np. wskutek niezłożenia stosownego oświadczenia) powodować będzie, że spadkobierca zobowiązany będzie ze swojego majątku uregulować wszelkie "odziedziczone" zobowiązania.
 

Dlaczego warto dokładnie przemyśleć decyzję o przyjęciu lub odrzuceniu spadku ?

Z całą pewnością decyzja w tym przedmiocie jest istotna z uwagi na daleko idące skutki złożonych oświadczeń w zakresie odpowiedzialności za długi. Należy jednak również pamiętać, że oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nie może być odwołane. Dlatego decyzję w tej sprawie należy podejmować bardzo rozważnie, po analizie i zebraniu dokładnych informacji na temat możliwych długów spadkowych i wartości spadku.

Dokumenty i informacje niezbędne do przygotowania oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przez notariusza:

1. dokument tożsamości osoby składającej oświadczenie,
2. akt zgonu spadkodawcy,
3. jeśli był sporządzony testament -oryginał testamentu własnoręcznego lub wypis aktu notarialnego, albo protokół z otwarcia testamentu,
4. w przypadku odrzucenia spadku w imieniu małoletniego – postanowienie sądu zezwalające na taką czynność oraz akt urodzenia małoletniego,
5. imiona, nazwiska oraz adresy wszystkich spadkobierców ustawowych i testamentowych.