Wspólność majątku spadkowego

Stosownie do treści art. 922 kodeksu cywilnego, prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób. Jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych. Najprościej mówiąc spadkobiercy mają udziały w całym majątku spadkowym, w rzeczach i prawach wchodzących w skład tego majątku.

Oczywiście pierwszym etapem jest potwierdzenie praw do spadku, co może nastąpić na drodze sądowej (postanowienie w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku) lub przed notariuszem (akt poświadczenia dziedziczenia). Pamiętać jednak trzeba, że zarówno postanowienie sądu jak i akt poświadczenia dziedziczenia tylko potwierdzają, kto i ewentualnie w jakich udziałach dziedziczy po wskazanej osobie. W przypadku wielu spadkobierców nadal pozostaje problem współwłasności majątku tzn. spadkobiercy są np. w udziałach po 1/3 współwłaścicielami mieszkania.

Mogą oni jednak zawsze zdecydować o podziale majątku tak, aby konkretne składniki masy majątkowej zostały przyznane na wyłączną własność konkretnym osobom.

Jeżeli wszyscy spadkobiercy są zgodni, to dział spadku może nastąpić na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami.

Dział spadku może być odpłatny (spłaty/dopłaty) albo nieodpłatny.

Co może być przedmiotem umowy o dział spadku ?

Umowny dział spadku może obejmować cały spadek albo tylko jego częśćprzy czym, jeżeli do spadku należy nieruchomość, użytkowanie wieczyste lub spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, to umowa o dział spadku powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Należy jednak pamiętać, że przedmiotem działu spadku mogą być wyłącznie aktywa. Odpowiedzialność za długi jest regulowana ustawowo i nie można tej odpowiedzialności modyfikować umownie.

Dlaczego warto dokonać działu spadku, gdy w skład spadku wchodzą długi ?

Do czasu przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. Oznacza to, że wierzyciele nie mogą dochodzić roszczeń z majątku spadkobiercy.

Jeżeli natomiast spadkobierca przyjął spadek lub jeśli upłynął już termin do złożenia oświadczenia w tym przedmiocie, spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe z całego swego majątku i z majątku spadkowego. W zależności od rodzaju przyjęcia spadku (wprost czy z dobrodziejstwem inwentarza) różnie kształtuje się wysokość zobowiązań (w sytuacji przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza odpowiedzialność ograniczona jest do wartości spadku) ale w każdym przypadku wierzyciel może dochodzić zaspokojenia zarówno z majątku spadkowego jak i z majątku osobistego spadkobiercy. Jeżeli jest kilku współspadkobierców, to ich odpowiedzialność wobec wierzycieli spadkodawcy do chwili działu spadku jest solidarna. Oznacza to, że wierzyciel może żądać zaspokojenia od wszystkich spadkobierców jednocześnie, kilku z nich lub tylko jednego. Wybór w tym zakresie należy do wierzyciela. Może się więc zdarzyć, że spadkobierca, który dziedziczy w najmniejszym ułamku będzie zobowiązany spłacić wszelkie długi spadkowe, jeśli wierzyciel uzna, że egzekucja z jego majątku będzie najłatwiejsza. Oczywiście w sytuacji, gdy jeden ze spadkobierców spełnił świadczenie, może on żądać  zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów. Często jednak nie jest to proste.

Tymczasem, aby wyłączyć solidarną odpowiedzialność spadkobierców, wystarczy dokonać działu spadku. Bez względu bowiem na sposób podziału majątku spadkowego, od chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów.
Chociażby z tego powodu warto dokonać działu spadku, choć powodów jest oczywiście dużo więcej... 

Umowa o dział spadku a podatki pobierane przez notariusza

Warto wiedzieć, jak opodatkowana jest umowa działu spadku:
1. Opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych podlega tylko odpłatny dział spadku w części dotyczącej spłat lub dopłat.
2. Nieodpłatny dział spadku nie podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn ani podatkiem od czynności cywilnoprawnych.

Dokumenty potrzebne do przygotowania przez notariusza umowy działu spadku:

1. dane z dowodów osobistych,
2. odpis zwykły z księgi wieczystej, dla nieruchomości objętej działem,
3. zaświadczenie ze Spółdzielni Mieszkaniowej stwierdzające, komu przysługuje prawo do lokalu - dla spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu objętego działem,
4. podstawa nabycia przez spadkodawcę wchodzących w skład spadku nieruchomości, użytkowania wieczystego, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu np.:
• wypis aktu notarialnego umowy sprzedaży, umowy darowizny* lub innej umowy,
• prawomocne postanowienie Sądu o stwierdzeniu zasiedzenia nieruchomości **,
• prawomocne postanowienie Sądu o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia**,
5. prawomocne postanowienie Sądu o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia po spadkodawcy,
6. zaświadczenie z Urzędu Skarbowego właściwego ze względu na miejsce położenia nieruchomości, wydane spadkobiercom na podstawie art.19 ust.6 ustawy o podatku od spadków i darowizn.
* jeśli podstawą nabycia przez spadkodawcę jest darowizna dokonana po 01.01.2007r. to dodatkowo potrzebne jest zaświadczenie z Urzędu Skarbowego właściwego ze względu na miejsce położenia nieruchomości wydane na podstawie art.19 ust.6 ustawy o podatku od spadków i darowizn,

** jeśli podstawą nabycia przez spadkodawcę jest prawomocne postanowienie Sądu o stwierdzeniu zasiedzenia nieruchomości albo prawomocne postanowienie Sądu o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia - to dodatkowo potrzebne jest zaświadczenie z Urzędu Skarbowego właściwego ze względu na miejsce położenia nieruchomości wydane na podstawie art.19 ust.6 ustawy o podatku od spadków i darowizn.