Testament

Czym jest testament?

Testament jest dokumentem zawierającym rozrządzenie majątkiem na wypadek śmierci tj. wskazanie przez spadkodawcę (testatora) osoby lub osób, które mają otrzymać po nim określone korzyści majątkowe.

Testament może zawierać:

• powołanie jednego lub kilku spadkobierców,
• wydziedziczenie, czyli możliwe w pewnych sytuacjach pozbawienie zstępnych (najczęściej dzieci), małżonka lub rodziców przysługującego im prawa do zachowku,
• podstawienie, czyli powołanie spadkobiercy na wypadek, gdyby inna osoba powołana jako spadkobierca nie chciała lub nie mogła dziedziczyć,
• zapis zwykły, czyli nałożenie na spadkobiercę obowiązku spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby,
• zapis windykacyjny, czyli postanowienie, że oznaczona osoba nabywa konkretny przedmiot zapisu z chwilą otwarcia testamentu tj. z chwilą śmierci spadkodawcy,
• polecenie, czyli nałożenie na spadkobiercę obowiązku określonego zachowania się,
• powołanie wykonawcy testamentu, który, jeżeli spadkodawca inaczej nie postanowił, powinien zarządzać majątkiem spadkowym, spłacić długi spadkowe, w szczególności wykonać zapisy zwykłe i polecenia, a następnie wydać spadkobiercom majątek spadkowy zgodnie z wolą spadkodawcy i ustawą.

Testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy i nie można go sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela.

Skutki prawne sporządzenia testamentu i możliwość jego odwołania

Należy pamiętać, że oświadczenie woli zawarte w testamencie nie wywołuje natychmiastowego skutku rozporządzającego. W żadnym bowiem przypadku samo sporządzenie testamentu nie powoduje powstania, przeniesienia czy zniesienia prawa majątkowego.

Ponadto rozrządzenie nie wiąże także testatora, który może w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia. Odwołanie testamentu może nastąpić bądź w ten sposób, że spadkodawca sporządzi nowy testament, bądź też w ten sposób, że w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność, bądź wreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień. Należy jednak pamiętać, że testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego nie można odwołać poprzez jego zniszczenie lub pozbawienie go cech, od których zależy jego ważność. Testament taki można odwołać tylko sporządzając nowy testament, przy czym nie jest konieczne ponownie zachowanie formy aktu notarialnego. Wystarcza zachowanie innej formy przewidzianej przez prawo, w tym w szczególności sporządzenie testamentu własnoręcznego poprzez spisanie go przez spadkodawcę w całości pismem ręcznym, podpisanie i opatrzenie datą. Warto również w treści nowego testamentu wyraźnie odwołać poprzedni testament. Jeśli bowiem testator tego nie zrobi, odwołaniu ulegną tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu.

Do chwili śmierci testator może również swobodnie dysponować swoim majątkiem, w tym zbywać poszczególne jego składniki nawet jeśli zostały one wymienione w testamencie np. jako przedmiot zapisu zwykłego czy windykacyjnego. Skutki prawne związane z rozrządzeniami testamentowymi powstaną bowiem dopiero z chwilą śmierci testatora.

Notarialny Rejestr Testamentów

Od 5 października 2011 r. działa Notarialny Rejestr Testamentów, w którym każdy zainteresowany może zarejestrować swój testament, a po jego śmierci potencjalni spadkobiercy będą mogli dowiedzieć się o istnieniu takiego testamentu. Przedmiotem rejestracji może być tylko testament sporządzony w formie aktu notarialnego albo własnoręczny, jednakże pod warunkiem, że jest przez notariusza przechowywany.
Wpis do rejestru jest dobrowolny i bezpłatny. Na wniosek testatora dokonuje go notariusz. Rejestr nie zawiera jednak informacji o treści dokumentu, a jedynie potwierdza, że został on sporządzony. Wskazuje także kancelarię, w której został złożony. Informacja o zarejestrowaniu testamentu ujawniana jest dopiero po śmierci testatora. Dzięki temu (po okazaniu aktu zgonu) spadkobiercy, jak również wierzyciele oraz sądy spadku, mogą sprawdzić istnienie dokumentu.

Dlaczego szczególnie osoby wyjeżdżające na dłuższy czas za granicę powinny sporządzić testament?

Wbrew pozorom wcale nie dlatego, że narażone są one na jakieś większe ryzyko. Oczywiście związane jest to z przepisami prawa a ściślej mówiąc z przepisami obowiązującego również Polaków prawa unijnego („rozporządzenia spadkowego"*).

Warto bowiem wiedzieć, że jeżeli osoba, która nie sporządziła testamentu i nie dokonała w nim wyboru prawa, umrze w dniu lub po dniu 17 sierpnia 2015 roku, to prawem właściwym dla ogółu spraw dotyczących jej spadku, zgodnie z art. 21 rozporządzenia spadkowego, będzie prawo miejsca jej zwykłego pobytu w chwili śmierci.

Tym samym, jeżeli obywatel RP wyjedzie za granicę i tam będzie miał miejsce zwykłego pobytu, a następnie umrze za granicą, to wtedy postępowanie spadkowe po nim będzie musiało być przeprowadzone za granicą przed tamtejszym organem właściwym w sprawie spadkowej i zgodnie z prawem obcym. Oznacza to, że postępowanie toczyć się będzie za granicą i krąg spadkobierców nie będzie ustalany na podstawie prawa polskiego lecz w oparciu o prawo innego państwa. Może to stanowić duże utrudnienie dla spadkobierców w Polsce.

Nie stanie się tak, jeżeli obywatel RP sporządzi testament, w którym dokona wyboru prawa polskiego jako prawa, któremu podlega ogół spraw dotyczących jego spadku.

*rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) NR 650/2012 z dnia 04 lipca 2012 roku w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego (Dz.Urz. UE nr L 201/107 z 27.07.2012)